88 chòm sao trên bầu trời đêm

Thiên văn luôn là nguồn cảm hứng cho nhiều lĩnh vực từ khoa học cho đến sáng tác. Nhưng ngoài 12 chòm sao Hoàng đạo, các chòm sao còn lại không được nhiều người biết tới.

Chòm sao trong Thiên văn học

Từ chòm sao trong Tiếng Việt thường được dùng để mô tả một nhóm các ngôi sao tạo thành một hình dạng nhất định và thường được nhắc tới nhiều trong Thiên văn học (Tiếng Anh: Astronomy) và Chiêm tinh học (Tiếng Anh: Astrology). Từ constellation trong Tiếng Anh thông dụng cũng mang nghĩa tương tự như từ chòm sao trong Tiếng Việt. Tuy nhiên trong Thiên văn học từ constellation (tạm dịch: vùng sao) mang nghĩa khác đi so với hiểu biết thông thường, để chỉ vùng diện tích được qui định cho một chòm sao như ví dụ bên dưới.

Asterism là từ được dùng để nói đến hình tượng được tạo từ việc nối các ngôi sao. Asterism mang tính khái quát hơn (không chỉ 88 chòm sao) và phụ thuộc vào văn hoá từng khu vực. Ảnh đầu bài viết được vẽ dựa trên dữ liệu các ngôi sao công bố bởi Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) và chòm sao (asterism) của Liên đoàn Thiên văn Quốc tế (IAU) với chút biến tấu nghệ thuật.

Cung hoàng đạo

Chiêm tinh học phương Tây chia Đường hoàng đạo (đường đi của mặt trời trên bầu trời trong một năm, Tiếng Anh: ecliptic) thành 12 cung hoàng đạo bằng nhau và đặt tên theo chòm sao mà Đường hoàng đạo đi qua, bao gồm: Bảo Bình, Bạch Dương, Cự Giải, Ma Kết, Song Tử, Sư Tử, Thiên Bình, Song Ngư, Nhân Mã, Thiên Yết, Kim Ngưu, Xử Nữ. Lưu ý các chòm sao Hoàng đạo là một phần của Chiêm tinh học, không phải một môn khoa học hiện đại nên việc sử dụng khoa học chính xác hiện đại để định nghĩa các chòm sao Hoàng đạo không mang nhiều ý nghĩa.

Nếu sử dụng Đường hoàng đạo và định nghĩa về chòm sao theo Thiên văn học hiện đại thì ngoài 12 chòm sao nêu trên, chòm Xà Phu cũng thoã điều kiện để trở thành một chòm sao Hoàng đạo thứ 13. Chủ đề này thu hút sự quan tâm và là nguồn cảm hứng cho nhiều văn hoá phẩm đại chúng đặc biệt ở Nhật Bản nơi các chòm sao được sử dụng nhiều trong game và anime.

88 chòm sao

Bảng dưới liệt kê danh sách 88 chòm sao theo chuẩn công bố của IAU và tên gọi theo Tiếng Việt. Hiện không có một bộ quy chuẩn chính thức về tên gọi của các chòm sao cho Tiếng Việt nên có một số cách gọi khác nhau cho cùng một chòm sao. Tên gọi bên dưới được tham khảo từ Wikipedia Tiếng Việt với một số chỉnh sửa theo ý kiến chủ quan của tác giả.

Một số nguyên tắc để chọn tên gọi: ưu tiên dùng tên Hán Việt để tạo tên riêng và đặc thù cho chòm sao, ưu tiên sử dụng tên gọi đã trở nên phổ biến cho dù có thể gây nhầm lẫn hay không thể hiện giống hoàn toàn so với nghĩa Tiếng Anh. Ví dụ một số ý kiến đề nghị gọi chòm sao Nhân Mã (Tiếng Anh: Sagittarius) là Cung Thủ để tránh nhầm lẫn với chòm Bán Nhân Mã (Tiếng Anh: Centaurus) và gần với nghĩa gốc Tiếng Anh hơn nhưng tên gọi Nhân Mã là tên gọi phổ biến và được nhiều người biêt tới hơn.

Chòm sao	Viết tắt1	Biểu tượng2	Tên Hán Việt	Nghĩa
Andromeda	And		Tiên Nữ	Công chúa Andromeda
Antlia	Ant		Tức Đồng	Máy bơm hơi
Apus	Aps		Thiên Yến	Chim thiên đường
Aquarius	Aqr		Bảo Bình	Người gánh nước
Aquila	Aql		Thiên Ưng	Đại bàng
Ara	Ara		Thiên Đàn	Bàn thờ
Aries	Ari		Bạch Dương	Con cừu
Auriga	Aur		Ngự Phu	Người đánh xe ngựa
Bootes	Boo		Mục Phu	Người chăn gia súc
Caelum	Cae		Điêu Cụ	Dao khắc
Camelopardalis	Cam		Lộc Báo	Hươu cao cổ
Cancer	Cnc		Cự Giải	Con cua
Canes Venatici	CVn		Lạp Khuyển	Chó săn
Canis Major	CMa		Đại Khuyển	Chó lớn
Canis Minor	CMi		Tiểu Khuyển	Chó nhỏ
Capricornus	Cap		Ma Kết	Dê biển
Carina	Car		Thuyền Để	Sống thuyền
Cassiopeia	Cas		Tiên Hậu	Tiên Hậu Cassiopeia
Centaurus	Cen		Bán Nhân Mã	Nhân mã
Cepheus	Cep		Tiên Vương	Tiên Vương Cepheus
Cetus	Cet		Kình Ngư	Cá voi
Chamaeleon	Cha		Yển Diên	Tắc kè hoa
Circinus	Cir		Viên Quy	Com-pa
Columba	Col		Thiên Cáp	Bồ câu
Coma Berenices	Com		Hậu Phát	Tóc của Berenice
Corona Australis	CrA		Nam Miện	Vương miện phía Nam
Corona Borealis	CrB		Bắc Miện	Vương miện phía Bắc
Corvus	Crv		Ô Nha	Con quạ
Crater	Crt		Cự Tước	Cốc uống
Crux	Cru		Nam Thập Tự	Chữ thập phía Nam
Cygnus	Cyg		Thiên Nga	Thiên nga
Delphinus	Del		Hải Đồn	Cá heo
Dorado	Dor		Kiếm Ngư	Cá kiếm
Draco	Dra		Thiên Long	Con rồng
Equuleus	Equ		Tiểu Mã	Ngựa nhỏ
Eridanus	Eri		Ba Giang	Sông Eridanus
Fornax	For		Thiên Lô	Lò luyện
Gemini	Gem		Song Tử	Sinh đôi
Grus	Gru		Thiên Hạc	Thiên hạc
Hercules	Her		Vũ Tiên	Vũ tiên Hercules
Horologium	Hor		Thời Chung	Đồng hồ quả lắc
Hydra	Hya		Trường Xà	Trường xà Hydra
Hydrus	Hyi		Thủy Xà	Rắn nước nhỏ
Indus	Ind		Ấn Đệ An	Người da đỏ
Lacerta	Lac		Hiết Hổ	Thằn lằn
Leo	Leo		Sư Tử	Sư tử
Leo Minor	LMi		Tiểu Sư	Sư tử nhỏ
Lepus	Lep		Thiên Thố	Con thỏ
Libra	Lib		Thiên BìnhThiên Xứng	Cái cân
Lupus	Lup		Sài Lang	Chó sói
Lynx	Lyn		Thiên Miêu	Mèo rừng
Lyra	Lyr		Thiên Cầm	Đàn lia
Mensa	Men		Sơn Án	Núi Bàn (Nam Phi)
Microscopium	Mic		Hiển Vi Kính	Kính hiển vi
Monoceros	Mon		Kỳ Lân	Ngựa một sừng
Musca	Mus		Thương Dăng	Con ruồi
Norma	Nor		Củ Xích	Thước thợ
Octans	Oct		Nam Cực	Thước bát phân
Ophiuchus	Oph		Xà Phu	Người chăn rắn
Orion	Ori		Lạp Hộ	Thợ săn Orion
Pavo	Pav		Khổng Tước	Chim công
Pegasus	Peg		Phi Mã	Ngựa có cánh
Perseus	Per		Anh Tiên	Anh tiên Perseus
Phoenix	Phe		Phượng Hoàng	Phượng hoàng
Pictor	Pic		Hội Giá	Giá vẽ
Pisces	Psc		Song Ngư	Những con cá
Piscis Austrinus	PsA		Nam Ngư	Cá phương nam
Puppis	Pup		Thuyền Vĩ	Đuôi thuyền
Pyxis	Pyx		La Bàn	La bàn biển
Reticulum	Ret		Võng Cổ	Mắt lưới
Sagitta	Sge		Thiên Tiễn	Mũi tên
Sagittarius	Sgr		Nhân mãCung Thủ	Người bắn cung
Scorpius	Sco		Thiên Yết	Bọ cạp
Sculptor	Scl		Ngọc Phu	Nhà điêu khắc
Scutum	Sct		Thuẫn Bài	Khiên của Sobieski
Serpens	Ser		Cự Xà	Con rắn
Sextans	Sex		Lục Phân Nghi	Kính lục phân
Taurus	Tau		Kim Ngưu	Con bò
Telescopium	Tel		Viễn Vọng Kính	Kính viễn vọng
Triangulum	Tri		Tam Giác	Tam giác
Triangulum Australe	TrA		Nam Tam Giác	Tam giác phương Nam
Tucana	Tuc		Đỗ Quyên	Chim mỏ lớn
Ursa Major	UMa		Đại Hùng	Gấu lớn
Ursa Minor	UMi		Tiểu Hùng	Gấu nhỏ
Vela	Vel		Thuyền Phàm	Cánh buồm
Virgo	Vir		Xử Nữ	Trinh nữ
Volans	Vol		Phi Ngư	Cá chuồn
Vulpecula	Vul		Hồ Ly	Con cáo

Tham khảo

• Wikipedia - Constellation
• Wikipedia - Danh sách chòm sao